Բացահայտիչ․ տեսակները

Բացահայտիչը ցույց է տալիս լրացյալի ով կամ ինչ լինելը։ Բացահայտիչ ունեցող գերադաս անդամը կոչվում է բացահայտյալ։ Բացահայտյալի ու բացահայտչի միջև եղած արտասանական դադարը բավականին ակնհայտ է և գրավոր խոսքում արտահայտվում է կետադրական նշանով (սովորաբար՝ բութով)։

Բացահայտիչը լինում է երեք տեսակ՝ բուն բացահայտիչ, մասնական բացահայտիչ և մասնավորող-պարագայական բացահայտիչ։

• Աննան` իմ դասընկերուհին (բուն), հայտնի էր իր բացառիկ տաղանդով:
• Աննան` որպես դուստր (մասնական), շատ հոգատար է:
• Դպրոցում` երաժշտության սրահում (մասնավորող պարագայական), Աննան հիանալի ելույթ ունեցավ:

Բացահայտիչը բացահայտյալից տրոհվում է բութով, նախադասության մնացած մասից` ստորակետով:

Բացահայտչից հետո չի դրվում ստորակետ մի քանի դեպքում:

• Եթե բացահայտիչը դրված է սեռական հոլովով:
  • Տիգրան Մեծի` հայոց արքայի զորքը երկար տարիներ անպարտ էր:
• Եթե բացահայտչին հաջորդում է կապ:
  • Ճամփորդի` ալեհեր կնոջ առաջ բացել էին տան դռները:
• Եթե բացահայտչից հետո դրվում է եմ, ես, է … օժանդակ բայը կամ հանգույցը:
  • Լուիզան` նրա աղջիկն էր ամեն ինչ կազմակերպում:
• Եթե բացահայտչից հետո ընկնում է էլ շաղկապը:
  • Անին` դասընկերուհիս էլ որոշեց գալ մեզ հետ Արատես:

1.Ընդգծված որոշիչներն ըստ օրինակի դարձրո՛ւ բացահայտիչ: Կետադրությանն ուշադրությո՛ւն դարձրու:
Օրինակ` Սիրո աստվածուհի Աստղիկը լողանում էր Արածանիի ջրերում:  Աստղիկը` սիրո աստվածուհին, լողանում էր Արածանիի ջրերում:

Տղան մոտեցավ չարաճճի գեղեցկուհի  արքայադստերը:
Տղան մոտեցավ արքայադստրերը՝ չարաճճի և գեղեցկուհի։

Զորքր պաշարում է երկրի մայրաքաղաք Նինվեն ու սպասում նոր հրամանի:
Զորքը պաշարում է Նիվեն՝ երկրի մայրաքաղաքում ու սպասում նոր հրամանի։

Կինը հարևաններին բողոքում է իր ոչ ու փուչ մարդ Նազարից:
Կինը հարևաններն բողոքում է Նազարից՝ իր ոչ ու փուչ մարդուց։

 Նազարի հետ կռվող Սաքոն էլ էր այդ հարսանիքում:
Սաքոն՝ Նազարի հետ կռվողն էլ էր այդ հարսանիքում։

 Արյունոտվում էր զորավարի սիրտը իր հայրենիք Իտալիայի թշվառ վիճակից:
Արյունոտվում էր զորավարի սիրտը Իտալիայի՝ իր հայրենիքի թշվառ վիճակից։

Ծերունին հաճախ էր իր թոռնիկ Կարոյով հպարտանում:
Ծերունին հաճախ էր Կարոյով՝ իր թոռնիկով, հպարտանում։

2.Հարցական դերանունների փոխարեն համապատասխան բացահայտիչներ գրի՛ր:

Միքայելը`քեռիս, երեկ մեր տանն էր:
Տանտիրուհուց` Արամից, հեռագիր էր ստացել:
Տղան անհամբեր սպասում էր Սևուկի` ինչի՞ երևալուն:
Մայրը որդուց` Նարեկից, արդեն երկար ժամանակ լուր չուներ:
Քուռկիկ Ջալալին արագ մոտեցավ տիրոջը` Սասունցի Դավիթին:
Հրազդանը` գետը, Երևանով է անցնում:

3․Ինքդ բացահայտիչ ունեցող 4-5 նախադասություն կազմի՛ր։

4.Նախադասությունն ընդարձակիր` կետերի փոխարեն  որպես ի՞նչ, իբրև ի՞նչ, որպես ո՞վ, իբրև ո՞վ հարցերին պատասխանող բացահայտիչներ գրելով:

Էլիասը՝ որպես ուղեկցորդ, ինձ բացատրում էր ճանապարհը:
Անտառը՝ որպես խիտ ու անանցանելի տարածք, մռայլ ու գժկամ տեսք ուներ:
Թռչունի առաջին ճիչը՝ որպես ձայն, չափազանց զարմացրեց մեզ:
Իսկ այդ արձակ տարածության մեջ արձանն էր՝ իբրև միայնակ ծառ:
Պահակը՝ իբրև լավ ընկեր, որոշեց ինձ մենակ չթողնել:
Ներողամիտ հայացքով նրանց խուճապին ու իրարանցմանը հետևում էր նավաստին՝ որպես մեղավոր:
Հարցերին պատասխանող պարոնը՝ իբրև հարգված մարդ, անցավ հավաքվածների միջով ու մոտեցավ մեքենային:

5. Ըստ տրված կաղապարների՝  կազմի՛ր բարդ նախադասություններ:
Թեկուզ մենք ամենալավ վիճակում չէինք, այնուամենայնիվ մենք երջանիկ էինք:
Թեպետ նա շատ հնարավորություններ ուներ, սակայն չօգտվեց դրանցից:
Չնայած որ ես սիրողական մարզիկ էի, բայց համոզված էի, որ կհաղթեմ:
Թեև դու այդ աղջկան չէիր ճանաչում, բայց և այնպես օգնեցիր նրան:

6. Ըստ տրված կաղապարների` կազմի՛ր բարդ նախադասություններ:
Եթե մարդիկ ավելի համբերատար լինեին, ապա շատերն իրենց տեղը կգտնեին այս աշխարհում:
Քանի որ մայրամուտը շատ պարզ է, հետևաբար վաղը տաք է լինելու:
Վրդովված էի, որովհետև նա չէր հասկանում իր պատասխանատվությունը սեփական խոսքերի առաջ, ուստի ես այդպես վարվեցի:
Ծնողներս ինձ ընտանի կենդանի ունենալ չէին թողում, քանզի ասում էին, որ անպատասխանատու եմ, ուրեմն նրանք ինչ-որ բան գիտեին:

7. Կետադրի՛ր

Ամառային սիրուն երեկո էր և արեգակն արդեն թեքվում էր դեպի իր մուտքը: Մի փոքր տոթ օդին խառնվել էր մեղմ հովիկը և զբոսնելը հաճելի էր դարձել: Հանգստյան օր էր ծովափին շատ մարդիկ կային: Բոլորն անհանգիստ էին և հայացքներն ուղղել էին ծովում ինչ-որ կետի: Ոչ ոք չէր ուզում բան ասել և չէր էլ ուզում լսել ինչ- որ բան: Միայն բարձրախոսն էր անտարբեր ընդհանուր հուզմունքին և բարեխղճորեն իր գործն էր անում. զբաղեցնում էր հանգստացող հասարակությանը: Հաղորդավարը միապաղաղ ձայնով ինչ-որ բան էր կարդում և այդ ձայնը մատնում էր ձանձրույթն ու հոգնածությունը: Մակույկավարների տնակում անվերջ զնգում էր հեռախոսը և ոչ մեկը չէր մոտենում, որ խոսեր կամ գոնե անջատեր այն:

Պարապմունք 53.

Թեմա՝ Քառակուսային հավասարման գաղափարը։ Թերի քառակուսային հավասարումներ։

ax2+bx+c=0 տեսքի հավասարումը, որտեղ a -ն, b -ն և c -ն տրված թվեր են, և a≠0, անվանում են քառակուսային (քառակուսի) հավասարում:

Օրինակ

2x²+3x−8=0, −3x²+2x+1=0, x²+5x=0, 2x²−4=0, 25x²=0 հավասարումները քառակուսային հավասարումների օրինակներ են:

a թիվն անվանում են ավագ անդամի՝ x² -ու գործակից, b թիվը՝ x -ի գործակից, c -ն՝ ազատ անդամ:

Քանի որ a≠0, ապա ցանկացած քառակուսային հավասարում ունի ax² ավագ անդամը: Այդ պատճառով քառակուսային հավասարումն անվանում են նաև երկրորդ աստիճանի հավասարում:

Քառակուսային հավասարման ուսումնասիրման հարցերում կարևոր դեր է խաղում հետևյալ թիվը՝ D=b²−4ac

D=b²−4ac թիվն անվանում են ax²+bx+c=0  քառակուսային  հավասարման  տարբերիչ  կամ՝  դիսկրիմինանտ:

Օրինակ

1) 2x²−3x−5=0 հավասարման մեջ a=2 -ը x² -ու գործակիցն է, b=−3 -ը՝ x -ի գործակիցը, իսկ c=−5 -ը՝ ազատ անդամը: Հաշվենք տարբերիչը` D=(−3)²−4⋅2⋅(−5)=9+40=49

2) x²−7=0 հավասարման մեջ b=0, այդ պատճառով էլ չկա x պարունակող անդամը: x² -ու գործակիցը a=1 -ն է, իսկ ազատ անդամը՝ c=−7: Տարբերիչը հավասար է՝ D=−4⋅(−7)=28

Հիշենք, որ

x անհայտով հավասարման արմատ կամ լուծում անվանում են այն թիվը, որը հավասարման մեջ x -ի փոխարեն տեղադրելով ստացվում է ճիշտ թվային հավասարություն: 

Լուծել հավասարումը՝ նշանակում է գտնել նրա բոլոր արմատները կամ ցույց տալ, որ արմատներ չկան: 

Ուշադրություն

Եթե ax²+bx+c=0 տեսքի հավասարման մեջ a=0, այսինքն, չկա x2 պարունակող անդամը, ապա հավասարումը քառակուսային չէ:

Վերջին երեք օրինակներում a≠0 (այսինքն, դրանք քառակուսային հավասարումներ են), սակայն՝

x²+2x=0 հավասարման մեջ c=0

2x²−6=0 հավասարման մեջ b=0

12x²=0 հավասարման մեջ երկուսն էլ զրո են՝ b=0, c=0

Այս օրինակներում բերվածները կոչվում են թերի հավասարումներ:

Քառակուսային հավասարումը կոչվում է թերի, եթե b և c թվերից գոնե մեկը հավասար է զրոյի:

Օրինակ

Լուծենք հետևյալ թերի հավասարումները՝

1) x²+3x=0

x²+3x=0 x(x+3)=0 x=0 x=−3

Պատասխան՝ x=0,x=−3

2) 2x²−8=0

2x²−8=0 x²−4=0 (x−2)(x+2)=0 x₁=2 x₂=−2

Պատասխան՝ x₁=2,x₂=−2

3) 7x²=0

7x²=0 x²=0 x=0

Պատասխան՝ x=0

Հարցեր և առաջադրանքներ։

1․ Ո՞ր հավասարումն է կոչվում քառակուսային։

ax2+bx+c=0 տեսքի հավասարումը, որտեղ a -ն, b -ն և c -ն տրված թվեր են, և a≠0, անվանում են քառակուսային (քառակուսի) հավասարում:

2․ Ինչպե՞ս են հաշվում քառակուսային հավասարման տարբերիչը։
D=b²−4ac

1) 2x²−3x−5=0 հավասարման մեջ a=2 -ը x² -ու գործակիցն է, b=−3 -ը՝ x -ի գործակիցը, իսկ c=−5 -ը՝ ազատ անդամը: Հաշվենք տարբերիչը` D=(−3)²−4⋅2⋅(−5)=9+40=49

2) x²−7=0 հավասարման մեջ b=0, այդ պատճառով էլ չկա x պարունակող անդամը: x² -ու գործակիցը a=1 -ն է, իսկ ազատ անդամը՝ c=−7: Տարբերիչը հավասար է՝ D=−4⋅(−7)=28

3․ Ո՞ր հավասարումն է կոչվում թերի քառակուսային։

Քառակուսային հավասարումը կոչվում է թերի, եթե b և c թվերից գոնե մեկը հավասար է զրոյի:

4․ Կազմել ax²+bx+c=0 քառակուսային հավասարում, եթե նրա գործակիցները հավասար են․

ա) 3x²+4x+5=0
բ) 3x²-2x+6=0
գ) x²-x+2=0
դ) -x²+3x-2=0

5․ Հաշվել քառակուսային հավասարման տարբերիչը․

ա) 49
բ) 21
գ) 0
դ) -3

6․ Ստուգել՝ 0 թիվը հավասարման արմա՞տ է․

ա) այո
բ) ոչ
գ) ոչ
դ) ոչ
ե) այո
զ) ոչ

Լուծել հավասարումները․

ա) x=-1, 1
բ) x=0
գ) x=0, 1
դ) x=-3, 0
ե) x=-2, 3
զ) x=-5, 7
է) x=0, 1/2
ը) x=-2, 0
թ) x=-5, 8
ժ) x=-1, 4

7․ Լուծել հավասարումները․

ա) x=0, 4
բ) x=-6, 0
գ) x=-1/3, 0
դ) x=0, 1/2
ե) x=-2/3, 0
զ) x=0
է) x=5/7, 0
ը) x=3/11, 0
թ) x=0, 6

8․ Լուծել հավասարումները․

ա) x=√3, -√3
բ) x=√5, -√5
գ) x=√3, -√3
դ) x=5√2, -5√2
ե) x=√3/2, -√3/2
զ) x=∅
է) x=48, -48
ը) x=5,6, -5,6
թ) x=200, -200